రూ.15,000 కోట్ల భోపాల్ రాజభవనం కోల్పోయిన సైఫ్ అలీఖాన్: అసలేంటి వీరి చరిత్ర, వివాదం ఎందుకు?

ప్రముఖ నటుడు, పటౌడీ ఇంటి వారసుడు సైఫ్ అలీ ఖాన్ తన పూర్వీకుల సంపదను కోల్పోయారు. మధ్యప్రదేశ్ హైకోర్టు తాజా తీర్పుతో రూ. 15,000 కోట్ల విలువచేసే భోపాల్‌లోని ఆయన వంశపారంపర్య రాజభవనాన్ని ప్రభుత్వమే స్వాధీనం చేసుకునే అవకాశం ఏర్పడింది. ఇది ఇప్పుడు ‘శత్రు సంపత్తి’గా పరిగణించబడిందని కోర్టు తేల్చింది. ఈ నిర్ణయం పటౌడీ కుటుంబానికి తీవ్ర నష్టాన్ని కలిగించడమే కాకుండా, వారి చారిత్రక వారసత్వాన్ని దూరం చేసింది.

- భోపాల్ రాజభవనం: వైభవం, వారసత్వం

హర్యానాలోని గురుగ్రామ్ సమీపంలో ఉన్న పటౌడి ప్యాలెస్ (ఇబ్రాహీం కోఠి) నిజంగా సైఫ్ అలీ ఖాన్‌కు చెందిన రాజభవనం. 1935లో సైఫ్ తాత నవాబ్ ఇఫ్తిఖార్ అలీ ఖాన్ పటౌడి తన భార్య, భోపాల్ రాజకుమారి సజీదా సుల్తాన్ కోసం దీనిని నిర్మించారు. బ్రిటిష్ ఆర్కిటెక్ట్ రాబర్ట్ టో రస్సెల్ రూపొందించిన ఈ భవనం దిల్లీ సామ్రాజ్య శైలిని ప్రతిబింబిస్తుంది. సుమారు 10 ఎకరాల్లో విస్తరించి, 150కి పైగా గదులను కలిగి ఉన్న ఈ భవనాన్ని 2014లో సైఫ్ సుమారు ₹800 కోట్లతో తిరిగి కొనుగోలు చేశాడు. ప్రస్తుతం ఇది కుటుంబ నివాసంగా, పలు సినిమాల షూటింగ్‌లకు (యానిమల్ సహా) వేదికగా ఉపయోగపడుతోంది. ఇది అసలు వివాదానికి కేంద్ర బిందువు. సైఫ్ అలీ ఖాన్ తాతయ్య హమీదుల్లా ఖాన్, భోపాల్ చివరి నవాబ్. ఆయన పెద్ద కూతురు అబిదా సుల్తాన్ 1950లో పాకిస్తాన్‌కు వలస వెళ్లడంతో, భారత ప్రభుత్వం ఆమెకు చెందిన ఆస్తులను 'ఎనిమీ ప్రాపర్టీ'గా ప్రకటించింది. ఈ ఆస్తులలో భోపాల్‌లోని ఫ్లాగ్‌స్టాఫ్ హౌస్, నూర్ ఉస్ సబా ప్యాలెస్, దార్ ఉస్ సలాం, అహ్మదాబాద్ ప్యాలెస్, హబీబీస్ బంగ్లా, కొహెఫిజా భవనం తదితర ప్యాలెస్‌లు ఉన్నాయి. వీటి మొత్తం విలువ సుమారు రూ. 15,000 కోట్లు! హమీదుల్లా ఖాన్ మరణానంతరం, ఆయన చిన్న కూతురు సజీదా సుల్తాన్ (సైఫ్ అలీ ఖాన్ ముత్తాత) భారత ప్రభుత్వంచే అధికార వారసురాలిగా 1962లో గుర్తించబడింది. ఆపై ఆమె కుమారుడు మంసూర్ అలీ ఖాన్ పటౌడికి, తరువాత ఆయన కుమారుడైన సైఫ్‌కు ఈ ఆస్తి వారసత్వంగా వచ్చింది. పటౌడీ కుటుంబానికి చెందిన ఈ విలాసవంతమైన భవనం, గతంలో భోపాల్ చివరి పాలకుడైన నవాబ్ హమీదుల్లా ఖాన్‌కు చెందినది. ఈ భవనాన్ని సైఫ్ అలీ ఖాన్ తన తండ్రి, భారత క్రికెట్ దిగ్గజం మన్‌సూర్ అలీ ఖాన్ పటౌడీ నుంచి వారసత్వంగా పొందారు. ఈ రాజభవనంలో నవాబీ సంస్కృతి ప్రతిఫలించే ఇంటీరియర్లు, విస్తృతంగా నిర్మించిన ప్రాంగణాలు, పురాతన సామగ్రి ఉన్నాయి. 2000 సంవత్సరంలో ట్రయల్ కోర్టు ముస్లిం పర్సనల్ లా ప్రకారం సైఫ్ అలీ ఖాన్, ఆయన తల్లి శర్మిలా టాగోర్, సోదరీమణులు సోహా, సబా అలీ ఖాన్‌లను ఈ భవనానికి హక్కుదారులుగా గుర్తించింది. అప్పట్లో ఇది వారి ఆస్తిపై ఉన్న హక్కులను ధృవీకరించినట్లయింది.

- సైఫ్ కుటుంబం –నవాబ్ హమీదుల్లా ఖాన్ సంబంధం, శత్రు సంపత్తి చట్టం

భోపాల్ చివరి పాలకుడు అయిన నవాబు హమీదుల్లా ఖాన్ కుమార్తె సజీదా సుల్తాన్, సైఫ్ అలీ ఖాన్ తాత ఇఫ్తికార్ అలీ ఖాన్ పటౌడీని వివాహం చేసుకున్నారు. వారి సంతానమే సైఫ్ అలీ ఖాన్ కుటుంబం. అయితే ఈ వారసత్వ హక్కులకు ఒక కీలకమైన మలుపు ఏర్పడింది. హమీదుల్లా ఖాన్ మొదటి కుమార్తె అబీదా సుల్తాన్ 1950లో పాకిస్తాన్ వెళ్లి అక్కడి పౌరసత్వం తీసుకున్నారు. దీంతో భారత ప్రభుత్వం ఎనిమీ ప్రాపర్టీ యాక్ట్ (Enemy Property Act) ప్రకారం ఆ ఆస్తిని శత్రు సంపత్తిగా గుర్తించింది. ఈ చట్టం ప్రకారం భారత విభజన సమయంలో లేదా ఆ తరువాత పాకిస్తాన్ వెళ్లిన వ్యక్తులు భారత పౌరసత్వాన్ని వదిలి వెళ్లినట్లయితే వారి ఆస్తులను భారత ప్రభుత్వం స్వాధీనం చేసుకునే హక్కు ఉంటుంది. అబీదా సుల్తాన్ భారత పౌరసత్వాన్ని వదిలి వెళ్లిన నేపథ్యంలో 2014లో ప్రభుత్వం ఈ భోపాల్ రాజభవనాన్ని శత్రు సంపత్తిగా ప్రకటించింది.

- కోర్టు తీర్పు, తదుపరి పరిణామాలు

2024 డిసెంబర్‌లో మధ్యప్రదేశ్ హైకోర్టు తాత్కాలిక స్టేను ఎత్తివేసి, సైఫ్ అలీ ఖాన్ పిటిషన్‌ను తోసిపుచ్చింది. అప్పటి నుంచి కుటుంబానికి అప్పీల్ చేసుకునే అవకాశం ఉండగా, వారు అప్పీల్ దాఖలు చేయలేదు. దీంతో ప్రభుత్వానికి ఆస్తిని స్వాధీనం చేసుకునే మార్గం సుగమమైంది.

- సైఫ్ అలీ ఖాన్ స్పందన

ముంబై మిర్రర్‌కి ఇచ్చిన ఒక పాత ఇంటర్వ్యూలో సైఫ్ అలీ ఖాన్ తన భావోద్వేగాలను పంచుకున్నారు. "ఈ ఆస్తికి ధనవిలువతో కొలవలేము. ఇది మనస్సుకు ముడిపడిన ఆస్తి. నా తాతయ్య, తండ్రి అక్కడే సమాధిగా ఉన్నారు. నాతో ఆ స్థలానికి ఆధ్యాత్మిక సంబంధం ఉంది. ఈ భవనం నా తాత, నా నానమ్మ కోసం నిర్మించినది. ఇది శతాబ్ద కాలం నాటి చరిత్రను కలిగి ఉంది" అని ఆయన పేర్కొన్నారు. ఈ వ్యాఖ్యలు పటౌడీ కుటుంబానికి ఈ భవనం ఎంత విలువైనదో తెలియజేస్తున్నాయి.

ఈ తీర్పుతో పటౌడీ కుటుంబానికి చెందిన మరో చారిత్రక ఆస్తి వారి వశం నుండి తొలగిపోయింది. శత్రు సంపత్తిగా ప్రకటించబడిన తర్వాత, భోపాల్ పరిపాలన యంత్రాంగం ఈ రాజభవనాన్ని తమ అదుపులోకి తీసుకునేందుకు సిద్ధమవుతోంది. పటౌడీ వారసత్వానికి ఇది ఒక గొప్ప నష్టం కావడమే కాకుండా, భవిష్యత్తులో ఇది మరో రాజకీయ, చట్టపరమైన చర్చకు దారితీసే అవకాశం ఉంది. ఈ కేసు, వారసత్వ ఆస్తులు మరియు ఎనిమీ ప్రాపర్టీ చట్టం చుట్టూ ఉన్న సంక్లిష్టతలను మరోసారి వెలుగులోకి తెచ్చింది.