నేపాల్ ‘సోషల్’ యుద్ధం.. భారత్ కు ఓ గుణపాఠం

నేపాల్‌లో ఇటీవల సోషల్ మీడియా నిషేధంపై చెలరేగిన ఆందోళనలు, వాటి ఫలితంగా జరిగిన హింసాకాండ కేవలం ఒక దేశీయ సమస్య కాదు. ఇది భారతదేశానికి కూడా ఒక హెచ్చరిక.. ఒక గుణపాఠం. సోషల్ మీడియాపై ఆంక్షలు యువతలో ఎంతటి తీవ్ర ఆగ్రహాన్ని రగిల్చగలవో ఈ ఘటనలు స్పష్టం చేశాయి.

* సోషల్ మీడియా నిషేధం – తిరుగుబాటుకు బీజం

నేపాల్ ప్రభుత్వం ఫేస్‌బుక్, వాట్సాప్, స్నాప్‌చాట్‌ వంటి ప్రముఖ సోషల్ మీడియా వేదికలపై నిషేధం విధించడంతో యువతలో తీవ్ర ఆగ్రహం వ్యక్తమైంది. నిషేధాన్ని ధిక్కరిస్తూ వారు VPNలు, టిక్‌టాక్ వంటి మార్గాలను ఉపయోగించారు. ఈ ఆందోళన కేవలం “యాప్స్ నిషేధం”పై మాత్రమే కాకుండా ప్రభుత్వంపై ఉన్న అసహనం, అవినీతి, వర్గపరమైన అన్యాయం, ఆర్థిక నిర్లక్ష్యం వంటి అనేక అంతర్లీన సమస్యల ఫలితంగా మరింత తీవ్రమైంది. ఆందోళనలు హింసాత్మకంగా మారడంతో పోలీసులు కాల్పులు జరపాల్సి వచ్చింది. ఈ కాల్పుల్లో 28 ఏళ్లలోపు యువకులే ఎక్కువ సంఖ్యలో మరణించడం ఆందోళనకరం. ఈ మరణాలు సోషల్ మీడియా ఎంతగా యువత జీవితాల్లో భాగమైందో చూపిస్తున్నాయి.

* భారతానికి పాఠం

నేపాల్‌లోని ఈ సంఘటనల నుండి భారతదేశం ముఖ్యమైన పాఠాలు నేర్చుకోవాలి. భారతదేశంలో కూడా యువత రైతుల సమస్యలు లేదా మౌలిక వసతుల లోపాలపై పెద్దగా స్పందించకపోయినా, సోషల్ మీడియా వంటి అంశాలపై మాత్రం చాలా సున్నితంగా స్పందిస్తున్నారు. దీనికి కారణం సోషల్ మీడియా అనేది వారికి కేవలం వినోదం మాత్రమే కాదు, వేలాది మందికి ఇది వృత్తి, జీవనోపాధి. యూట్యూబ్, ఇన్‌స్టాగ్రామ్, ఫేస్‌బుక్ వంటి వేదికలపై ఆధారపడి ఉన్న వారికి ఇవి ఆర్థికంగా చాలా ముఖ్యమైనవి. అందువల్ల, ప్రభుత్వం “వార్తల నియంత్రణ” పేరిట సోషల్ మీడియాపై ఆంక్షలు విధించాలనుకుంటే, అది దేశవ్యాప్తంగా భారీ తిరుగుబాటుకు దారితీసే ప్రమాదం ఉంది.

* మానసిక ప్రభావం - డిజిటల్ స్వయం సమృద్ధి

సోషల్ మీడియా యువత గుర్తింపు, భావోద్వేగాలతో ఎంతగా ముడిపడి ఉందో ఇప్పటికే నిరూపించబడింది. కేవలం ఇన్‌స్టాగ్రామ్ “లైక్స్” కోసం ఆత్మహత్యలకు పాల్పడిన ఉదాహరణలు ఉన్నాయి. ఇది జనరేషన్-జడ్ కు సోషల్ మీడియా ఎంత లోతుగా మానసికంగా ప్రభావితం చేస్తుందో చూపిస్తుంది. ఈ సమస్యకు మరో కోణం డిజిటల్ స్వయం సమృద్ధి. చైనా తన స్వంత డిజిటల్ వ్యవస్థను నిర్మించుకుని, పాశ్చాత్య ప్లాట్‌ఫారమ్‌లపై ఆధారపడకుండా ఉంది. కానీ భారతదేశం మాత్రం అమెరికా కంటే పదింతలు ఎక్కువగా (దాదాపు 70 కోట్ల మంది) వాట్సాప్ వంటి విదేశీ ప్లాట్‌ఫారమ్‌లపై ఆధారపడి ఉంది. ఈ ఆధారపడటం ఒక పెద్ద ప్రమాదం.

* భవిష్యత్తుకు మార్గం

నేపాల్‌లో జరిగిన పరిణామాలు భారత్‌కు ఒక హెచ్చరిక. సోషల్ మీడియా అంటే కేవలం యాప్స్ కాదని, అవి కోట్ల మంది జీవితాలు, ఉపాధులు, స్వరాలను ప్రభావితం చేస్తున్నాయని పాలకులు గుర్తించాలి. భవిష్యత్తులో ఇటువంటి సంఘటనలు పునరావృతం కాకుండా ఉండాలంటే, భారతదేశం మూడు ముఖ్యమైన అంశాలను సమతుల్యం చేయాలి. అవసరమైన చోట మాత్రమే, సమర్థవంతంగా నియంత్రణలు విధించడం... సోషల్ మీడియా వ్యసనం, దాని మానసిక ప్రభావాలపై యువతలో అవగాహన పెంచడం. దేశీయ డిజిటల్ వేదికలను ప్రోత్సహించడం చేయాలి. ఈ చర్యలు తీసుకోకపోతే, రేపు భారతదేశం కూడా తన స్వంత “నేపాల్ క్షణం”ను ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుంది.

నేపాల్‌ పరిణామాలపై భారత విదేశాంగశాఖ అడ్వైజరీ

నేపాల్‌లో జరుగుతున్న హింసాత్మక ఆందోళనల నేపథ్యంలో భారత విదేశాంగశాఖ ప్రత్యేక అడ్వైజరీని జారీ చేసింది. ఇటీవలి ఘటనల్లో పలువురు ప్రాణాలు కోల్పోవడంపై ఆందోళన వ్యక్తం చేస్తూ, గాయపడిన వారు త్వరగా కోలుకోవాలని ఆకాంక్షించింది. విదేశాంగశాఖ ప్రకటనలో, ప్రస్తుతం కాఠ్మాండు సహా నేపాల్‌లోని అనేక నగరాల్లో అధికారులు కర్ఫ్యూ విధించారని గుర్తు చేసింది. ఇలాంటి క్లిష్ట సమయంలో నేపాల్‌లోని భారతీయులు అప్రమత్తంగా ఉండాలని, స్థానిక అధికారుల సూచనలు తప్పనిసరిగా పాటించాలని సూచించింది.‘‘నేపాల్‌లో జరుగుతున్న పరిణామాలను మేము నిశితంగా పరిశీలిస్తున్నాము. అనేక మంది ప్రజలు ప్రాణాలు కోల్పోవడం బాధాకరం. ఈ సమస్యను నేపాల్ ప్రభుత్వం శాంతియుత మార్గాల్లో, చర్చల ద్వారానే పరిష్కరిస్తుందనే నమ్మకం ఉంది’’ అని విదేశాంగశాఖ పేర్కొంది.

నేపాల్‌లో ఆందోళనల కారణంగా పరిస్థితి ఉద్రిక్తంగా మారింది. సామాజిక మాధ్యమాలపై నిషేధం నేపథ్యంలో ప్రారంభమైన నిరసనలు విస్తృతంగా హింసాత్మక రూపం దాల్చి, నిరసనకారులు, భద్రతా బలగాల మధ్య ఘర్షణలు చోటుచేసుకున్నాయి. ఈ పరిణామాల మధ్య అక్కడి భారతీయులు భద్రతాపరమైన జాగ్రత్తలు తప్పనిసరిగా తీసుకోవాలని కేంద్రం మరోసారి హెచ్చరించింది.